Vergroening onder hoogspanning. Haperend elektriciteitsnet raakt burgers en bedrijven: ’We zitten in de val’

De maatschappelijke schade die het gevolg is van de vergroening van onze elektriciteit neemt toe. Ondernemers, huiseigenaren en huurders voelen zich machteloos.

Het wordt hier hartstikke fijn wonen en winkelen’, staat op een spandoek in de gloednieuwe wijk Waalsprong in Nijmegen-Noord. Projectontwikkelaars kondigden hier vorig jaar de komst aan van ’het eerste energie-neutrale winkelcentrum van Nederland’, het Hart van de Waalsprong.

Wind- en zonnestroom

Maar de buurt botste even hard als onverwacht op de grenzen van het elektriciteitsnet, dat piept en kraakt door de oprukkende wind- en zonnestroom.

Pas in oktober, een maand voor de feestelijke opening door burgemeester Hubert Bruls, bleek dat er niet genoeg stroom was voor iedereen. Zo konden bewoners van zorgflats hun woning niet in omdat de lift niet werkte.

Wachten op aansluiting

Restauranthouder Tjerk Huisman is een van de ondernemers die nog steeds wachten op een aansluiting. „In december zou het zover zijn”, zegt Huisman aan een tafeltje in zijn zaak, de Sound & Soul Foodbar. „Daarna werd het februari, maar ik reken er op dat het niet eerder dan deze lente wordt.”

Een belangrijk element in het verhaal is dat de bouw van een verdeelstation dat hoogspanning omzet naar middenspanning vertraging opliep omdat omwonenden bezwaar maakten.

Aggregaat met dieselmotor

Dat verdeelstation was in april 2023 klaar. Sindsdien is het wachten op het moment dat de in totaal 24 gedupeerde ondernemers in Nijmegen-Noord gebruik kunnen maken van het opgewaardeerde kabelnet.

Volgens Liander duurt dat nog drie maanden. De landelijke netbeheerder TenneT heeft een eigen wachtlijst voor het gebied waar 27 grootverbruikers op staan.

De Sound & Soul Foodbar draait al maanden op een aggregaat. Het apparaat is voorzien van een batterij en een dieselmotor. „De batterij laadt ’s nachts op met stroom van het net die wij overdag gebruiken. Alleen als er te weinig is, slaat de motor aan om de batterij op te laden.”

Duurzame aanpak

Gelukkig voor Huisman betaalt hij de huur van de prijzige noodvoorziening niet zelf. AM en VanWonen huren de installatie voor hem en zijn overbuurman, ook een restaurant, voor zo’n 10.000 euro per week. De lift van de zorgwoningen werkt ook op een aggregaat.

„Het was goedkoper geweest om alleen dieselgeneratoren te gebruiken.”, zegt Mathijs Huis in het Veld van AM. „Maar dat past niet bij onze duurzame aanpak.”

Minder geluk

Meindert Kramer in Creil in de Noordoostpolder heeft veel minder geluk dan Huisman. Kramer, eigenaar van MK Administratie, draait zelf op voor de kosten van zijn aggregaat die nodig is voor zijn nieuwe kantoor dat in augustus opende.

De vergaderruimte van MK Administratie kijkt uit op een ’batterijpack’, een dieseltank en een dieselgenerator. Kramer pakt zijn telefoon om de laatste rekening te laten zien: „3489,05 euro inclusief btw voor de eerste twee weken van dit jaar. Sinds augustus betaalden wij al ruim 61.000 euro.”

En dan te bedenken dat hij met een gewone aansluiting 250 euro per maand kwijt zou zijn geweest. „Dit slurpt al onze middelen op. Als ik het oude pand niet had verkocht, zouden we het niet eens op kunnen brengen.”

"Je voelt je David tegen Goliath"

Wat Kramer het meest stoort, is dat hij volgens hem nooit echt gehoord is door Liander. „Je dringt nauwelijks tot ze door, je voelt je David tegen Goliath.”

Toen de bouw begon in december 2022, was er nog geen stroom. Dat zou goed komen, Kramer vroeg alleen maar een aansluiting voor kleinverbruikers. Liander zou zo’n eenvoudige aansluiting eigenlijk binnen achttien weken moeten regelen. „Maar keer op keer kwamen ze hun beloftes niet na.”

Vlak voor de start van de bouw in december 2022 kreeg Kramer te horen dat er geen bouwstroom zou zijn. „Maar omdat dat niet lang zou duren, zijn we begonnen met een aggregaat. In februari 2023 zeiden ze dat er in juli stroom zou zijn. Eind juni was het bericht dat ze dat niet haalden en dat het februari 2024 zou worden.”

Overbelasting van het net

Geen provincie heeft zo veel windmolens en windparken als Flevoland en dat gegeven draagt bij aan de frustratie van Kramer. Al die productie gaat de provincie uit. Bij Urk, waar hij woont, staan de windturbines vaak stil om overbelasting van het net te voorkomen. Maar een kabel leggen naar lokale afnemers om de stroom af te voeren, dat is niet toegestaan.

Wat ook niet mag: stroom aftappen van de buren. Maar de buurman van Kramer, Jan-Hendrik Geschiere van grondverzetbedrijf JHG, doet dat wel. Achter het aggregaat van Kramer loopt een kabel van JHG naar een bedrijf in de buurt. Daarbij heeft ook Geschiere maatregelen moeten nemen. Hij verwarmt en verlicht de loods waar hij zijn machines opslaat met propaangas.

Leefbare planeet

En dan is er nog iets. Kramer, lid van de Nederlands Gereformeerde Jeruzalemkerk op Urk, is zeer doordrongen van de noodzaak tot duurzaamheid, zegt hij. Vandaar dat MK Administratie is voorzien van HR+++ glas, full electric warmtepompen en 150 zonnepanelen.

„Wij zijn het ons nageslacht verplicht om ze een leefbare planeet na te laten. Daar doen wij ons best voor en dan krijg je deze tegenwerking.”

„Misschien hadden we een pas op de plaats moeten maken met al die wind- en zonneparken”, denkt Kramer.

Hij is niet de enige. Want instabiele stroomopwekkers (wind en zon) hebben stabiele stroomopwekkers (gas en kolen) in hoog tempo verdrongen. Het net is niet gemaakt voor veel wind- en zonnestroom waarvan er dan weer heel veel en dan weer heel weinig is.

Ondertussen nam de vraag naar elektriciteit toe, omdat elektrische auto’s, kookplaten, warmtepompen en aardgasloze woningen zijn aangemoedigd of vaak zelfs verplicht.

Zesduizend bedrijven op de wachtlijst

Resultaat: voor nieuwe bedrijven en nieuwe wijken is steeds vaker geen ruimte. Op dit moment staan volgens de regionale netbeheerders zesduizend bedrijven op de wachtlijst voor aansluiting of uitbreiding van de capaciteit. Ook voor de bouwers van wind- en zonneparken is een wachtlijst.

De NVM noemde deze maand de gevolgen van de stroomproblemen rampzalig. De makelaarsclub heeft geen precieze cijfers over het aantal nieuwbouwprojecten dat niet door dreigt te gaan, maar er zijn veel verontrustende signalen van makelaars en kopers, bijvoorbeeld uit Almere en Utrecht.

Huurders getroffen

Ook huurders worden getroffen. In Zutphen haalde woningcorporatie Ieder1 afgelopen dinsdag een streep door de sloop van 37 tochtige jarenvijftigwoningen in de Vliegenstraat. Op dezelfde locatie zouden nieuwe woningen komen. „Sinds ik dit weet, doe ik geen oog meer dicht”, zegt bewoonster Sarina Hulleman.

„Al zes jaar wordt hier gepraat over renoveren of slopen. Die knoop was doorgehakt, wij hebben net allemaal spullen weggegooid voor onze verhuizing naar een logeerwoning. De corporatie had twee containers neergezet in de straat. Iedereen had het gevoel dat we een periode gingen afsluiten.”

In de val

Het huis van Hulleman heeft energielabel F. „Er is boven alleen enkel glas. En overal worden de kieren alleen maar groter en alles gaat steeds losser zitten.”

„Of juist vaster”, vult haar straatgenoot Pascal Nöbel aan. „De deuren en ramen klemmen. En denk ook aan onze rekeningen voor gas en licht: wij betalen 300, 400 euro per maand.”

De aansluitingsproblemen kunnen nog jaren duren, las Nöbel op de site van Liander. En al die tijd komen wij hier niet weg, zitten wij in de val.”

Ieder1 laat het er niet bij zitten, laat directeur Joke Hofman weten. „Dit heeft gevolgen voor de energietransitie en energiearmoede. Projecten met zo’n groot maatschappelijk belang als dit zouden voorrang moeten krijgen.”